یکی از ابزارهای مهم در ارزیابی و بررسی فعالیت های مالی، مدیریتی و نظارتی سازمان ها حسابرسی می باشد که دارای دسته بندی های مختلفی است و تفاوت این دسته بندی ها در اهداف و موضوعات مورد حسابرسی می باشد.تیم ترازسازان در این مقاله به سه نوع اصلی حسابرسی اشاره می کند که شامل: حسابرسی صورت های مالی، حسابرسی رعایت و حسابرسی عملیاتی می باشند.
حسابرسی صورت‌های مالی
حسابرسی صورت‌های مالی یکی از رایج‌ترین انواع حسابرسی است که معمولاً توسط حسابرسان مستقل و معتبر انجام می‌شود. هدف اصلی این نوع حسابرسی بررسی و ارزیابی صحت و دقت صورت‌های مالی یک سازمان است. در این فرآیند، حسابرس به بررسی وضعیت مالی شرکت، ترازنامه، صورت سود و زیان، و سایر صورت‌های مالی آن می‌پردازد تا اطمینان حاصل کند که این اطلاعات به درستی و بر اساس استانداردهای حسابداری بین‌المللی (IFRS) یا استانداردهای ملی (مانند استانداردهای حسابداری ایران) تهیه شده‌اند.
هدف از حسابرسی صورت‌های مالی این است که اطمینان حاصل شود که صورت‌های مالی یک شرکت تصویر دقیقی از وضعیت مالی آن ارائه می‌دهند و هیچگونه اشتباه یا سوءاستفاده‌ای در تهیه این صورت‌ها وجود ندارد. این نوع حسابرسی به ویژه برای سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و سایر ذینفعان اهمیت دارد، زیرا آنها بر اساس اطلاعات حسابرسی شده تصمیم‌گیری‌های اقتصادی خود را انجام می‌دهند.
حسابرسی رعایت
حسابرسی رعایت یکی دیگر از انواع حسابرسی است که معمولاً در سازمان‌ها و نهادهای دولتی یا خصوصی به منظور بررسی رعایت قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های مربوط به فعالیت‌های مالی و غیرمالی انجام می‌شود. در این نوع حسابرسی، حسابرس به بررسی این موضوع می‌پردازد که آیا سازمان یا شرکت مورد نظر به تمامی قوانین و مقررات مربوطه در حوزه‌های مختلف مانند مالیات، امور گمرکی، مقررات محیط‌زیست، و سایر قوانین مربوطه پایبند است یا خیر.
حسابرسی رعایت به طور خاص در ارزیابی رعایت دستورالعمل‌ها و معیارهای خاص به کار می‌رود و حسابرس نقشی در تصمیم‌گیری یا ارزیابی معیارها ندارد. این معیارها قبلاً توسط مقامات قانونی یا نهادهای مربوطه تعیین شده‌اند و وظیفه حسابرس صرفاً بررسی تطابق عملیات سازمان با این معیارها است. به همین دلیل، این نوع حسابرسی معمولاً توسط ممیزان مالیاتی، بازرسان دولتی و حسابرسان سازمان‌های نظارتی انجام می‌شود.
حسابرسی عملیاتی
حسابرسی عملیاتی یکی از انواع تخصصی‌تر حسابرسی است که هدف آن ارزیابی کارایی و اثربخشی عملیات یک سازمان یا بخش خاص از آن است. در این نوع حسابرسی، حسابرس به بررسی فرآیندها، سیستم‌ها، و فعالیت‌های عملیاتی مختلف در سازمان می‌پردازد تا بتواند نقاط ضعف و قوت را شناسایی کند. این نوع حسابرسی می‌تواند شامل ارزیابی‌هایی در زمینه‌های مختلف مانند تولید، مدیریت منابع انسانی، بازاریابی، فروش، و خدمات باشد.
هدف از حسابرسی عملیاتی این است که سازمان‌ها بتوانند به بهبود عملکرد خود و کاهش هزینه‌ها بپردازند. این نوع حسابرسی بیشتر در سطح داخلی سازمان‌ها انجام می‌شود و می‌تواند پیشنهادهایی برای افزایش بهره‌وری، کاهش هدررفت منابع و بهینه‌سازی فرآیندها ارائه دهد.
رسیدگی‌های ممیزان مالیاتی سازمان امور مالیاتی از کدام نوع حسابرسی است؟
ممیزان مالیاتی که از سوی سازمان امور مالیاتی مسئول رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی هستند، عمدتاً از نوع حسابرسی رعایت استفاده می‌کنند. در این نوع حسابرسی، ممیز مالیاتی بررسی می‌کند که آیا مودیان مالیاتی (یعنی شرکت‌ها، کسب‌وکارها، یا افراد حقیقی) مالیات خود را به درستی محاسبه و پرداخت کرده‌اند یا خیر.
در حسابرسی رعایت، حسابرس هیچ نقشی در تعیین معیارهای مالیاتی ندارد و تنها وظیفه او بررسی این است که آیا فعالیت‌های مالیاتی سازمان یا شخص مورد نظر با قوانین و مقررات مالیاتی هماهنگ است یا خیر. در این زمینه، ممیزان مالیاتی به دقت اسناد و مدارک مربوط به مالیات‌ها را بررسی می‌کنند و در صورتی که تخلفی از سوی مودی مشاهده کنند، ممکن است اقدامات قانونی را برای اصلاح آن انجام دهند.
این نوع حسابرسی در واقع به عنوان ابزاری برای نظارت بر رعایت قوانین مالیاتی و جلوگیری از تخلفات مالیاتی عمل می‌کند. همچنین، ممیزان مالیاتی معمولاً هیچگونه نقشی در تأسیس یا تایید قوانین و مقررات مالیاتی ندارند. این قوانین قبلاً توسط مقامات مالیاتی و قانون‌گذاران تعیین شده و ممیزان فقط وظیفه بررسی انطباق اقدامات با این قوانین را دارند.
تفاوت میان حسابرسی صورت‌های مالی و حسابرسی رعایت
یک تفاوت کلیدی میان حسابرسی صورت‌های مالی و حسابرسی رعایت این است که در حسابرسی صورت‌های مالی، حسابرس در تلاش است تا اطمینان حاصل کند که صورت‌های مالی به درستی و بر اساس استانداردهای حسابداری تهیه شده‌اند و تصویر دقیقی از وضعیت مالی سازمان ارائه می‌دهند. اما در حسابرسی رعایت، هدف اصلی این است که اطمینان حاصل شود که سازمان یا شرکت به تمامی قوانین و مقررات مرتبط با فعالیت‌های خود پایبند است.
در حسابرسی صورت‌های مالی، توجه به جنبه‌های مالی و حسابداری بیشتر است، در حالی که در حسابرسی رعایت، تاکید بر رعایت دستورالعمل‌ها و قوانین است. به عبارت دیگر، حسابرسی صورت‌های مالی بیشتر بر تحلیل اطلاعات مالی تمرکز دارد، در حالی که حسابرسی رعایت بر انطباق با الزامات قانونی و مقررات نظارتی متمرکز است.
نتیجه‌گیری
در نهایت، هر یک از انواع حسابرسی‌ها – حسابرسی صورت‌های مالی، حسابرسی رعایت، و حسابرسی عملیاتی – دارای اهداف خاص خود هستند که در زمینه‌های مختلف کسب‌وکار و سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در واقع انتخاب مناسب نوع آن براساس نیازهای خاص سازمان ها می باشد. که از میان آنها، حسابرسی رعایت، به عنوان عاملی کلیدی جهت کنترل و جلوگیری از تخلفات قانونی مخصوصا در زمینه نظارت بر تطابق فعالیت های مالی مورد استفاده قرار می گیرد.